Ulaşım Sektöründe Şoförlerin Çalışma Koşulları ve Src Belgesi
Ülkemizde ulaşım Cumhuriyet kuruluşu itibari ile başlayıp günümüze kadar kendini geliştirerek ve sürekli güncelleyerek bu günlere kadar gelmiştir.
Şahısların veya yüklerin bir noktadan başka bir noktaya sevk edilmesi veya taşınması ihtiyacından doğan sektöre genel olarak ulaşım sektörü diyoruz.
Ulaşım sektörü çatısı altında yapılan insan taşımacılığını ise yolcu taşımacılığı olarak adlandırıyoruz.
Ulaşım sektörü çatısı altında yapılan diğer bir taşıma türü ise eşya ve kargo taşımacılığıdır.
Ülkemizde yolcu taşımacılığı en çok karayollarında otobüs, minibüs, midibüs, dolmuş ve ticari taksiler ile şehir içi ve şehirler arasında yapılmaktadır.
Yük taşımacılığı ise yine karayollarında kamyonet, kamyon, tır gibi araçlar ile şehir içi ve şehirler arasında yapılmaktadır.
Bahse konu ulaşım sektörü çalışanı olabilmek için T.C. Millî Eğitim Bakanlığı tarafından yetkilendirilmiş Src Kurslarından eğitim almaları ve sonrasında yine aynı bakanlığın açtığı sınavlara girerek başarılı olmaları neticesinde Src Mesleki Yeterlilik Belgelerini almaları zorunludur.
Ulaşım sektörü çalışanlarının ki onlar kendilerini şoför olarak adlandırmaktadırlar ve ömür biter yol bitmez mantığı ile 69 yaşına kadar çok büyük fedakarlıklar göstererek, gerektiğinde sağlıklarından olarak hizmetlerini tamamlamaktadırlar.
Söz konusu gözlemlerimi ise birkaç başlık altında yazmak istiyorum, yazdıklarım gerek 2013 yılı itibari ile eğitim kurumlarımızdan mezun ettiğimiz onlarca şoförden duyduklarım ve gördüklerim olarak kendi tecrübelerimdir.
Mesleki yeterlilik nedir? Sorusunun cevabı tanım olarak:
“Mesleki yeterlilik ülkeler için gerek ekonomik kalkınma gerekse sosyal refahın geliştirilmesi için çok önemli ve vazgeçilemez bir konumda bulunmaktadır.”
Kitaba göre yukarıdaki gibidir, gelin bu konuyu hep beraber inceleyelim ben size uygulamasını ve anlat anlat bitmeyecek sorunları anlatmaya çalışayım karar verme makamı yazımı okuyan sizler olun.
Ulaşım sektörünün bir neferi olmak için şoför olmaya karar vermiş bir sürücü öncelikle mesleki yeterlilik belgesi (Src Belgesi) almak zorundadır.
Ulaşım Sektöründe Çalışanlara Zorunlu Src Belgesi Nedir?
“Src belgesi ticari araç kullanıcıları tarafından alınan bir mesleki yeterlilik belgesidir. Her mesleğin bir standardı olduğu gibi yük ve yolcu taşıyan araç sürücülerinin de kendi mesleklerini icra edebilmeleri için almak zorunda oldukları mesleki yeterlilik belgesidir.”
Ulaşım Sektöründe Çalışanlara Zorunlu Src Belgesi Nasıl alınır?
25/02/2003 tarihinden önce sürücü belgesi sahibi iseniz edevlet üzerinden başvuru yaparak Vakıfbank a 143 tl harcı ödemeniz yeterli olacaktır. Herhangi bir eğitime tabi olmadan 10 dakika gibi kısa bir sürede mesleki yeterlilik belgesine sahip olabilirsiniz.
25/02/2003 tarihinden sonra sürücü belgesi sahibi iseniz bizlere Src kurslarına kayıt olmalı ve eğitimini tamamlayıp sınava girmeniz gerekmektedir.
Src Belgesi Kursuna kayıt nasıl olunuyor? Dolandırılmayın!
Src belgesi almak için öncelikli olarak evinize veya işinize yakın eğitimlere kolaylıkla gidebileceğiniz güzergâh olarak yakın konumda bir src kursu ile irtibata geçmelisiniz. Unutmayın ki İstanbul’un her ilçesinde nüfus yoğunluğuna göre en az 1, en fazla 4 adet src kursu mevcuttur. Örnek vermek gerekirse Küçükçekmece ilçesinde oturan bir sürücü arama motoruna Küçükçekmece Src Kursu yazması durumunda ilçedeki Src kurslarının konumları dahil bütün iletişim bilgilerine ulaşıp birini tercih edebilir.
Src Belgesi Kursuna Kayıt Olurken Dolandırılmayın!
Src Belgesi kursunu yukarıdaki örnek üzerinden tespit ettikten sonra kurs ile iletişime geçin ve evraklarınızı asla Whatsapp ile göndermeyin.
Kursu ziyaret edin ve kursun T.C. Millî Eğitim Bakanlığı tarafından düzenlenen ruhsatını görmek isteyin.
Ders Programınızı öğrenin ve ders günlerini öğrenerek not edin.
Kursun görevlilerinden Src belgesi türlerini açıklamalarını isteyerek sizin için gerekli olan belge türünü tespit edin.
Eğitim kurumunu gezerek sınıflarını görmek isteyin.
Bütün bunların kontrol ettikten sonra evraklarınızı T.C. Millî Eğitim Bakanlığı tarafından Yetkilendirilmiş Src Kursuna gönül huzuru ile teslim edebilirsiniz.
Kayıt işleminizi gerçekleştiren Src kursu size çalışmanız için ilgili materyalleri ve kayıt olduğunuzu gösteren sizin bilgilerinizi içeren kaşeli imzalı kurs kayıt yazısını teslim edecektir.
Unutmayın!
Kendilerine danışman ismi takan ve bu unvanı kartvizitlerine basan ofisler Src belgesi veremez düzenleyemez ve aracılık yapamazlar.
Psikoteknik Merkezleri Src belgesi veremez ve aracılık yapamazlar. Psikoteknik merkezleri T.C. Sağlık Bakanlığı tarafından psikoteknik belgesi vermek için yetkilendirilmiş kurumlardır. İlgili yönetmelik gereği ruhsatlarındaki yetki haricinde iş veya aracılık yapmaları mağdur şikâyeti durumunda kapatma sebebidir.
Sürücü Kursları ’da Src belgesi veremez ve aracılık yapamazlar. Sürücü Kursları da T.C. Millî Eğitim Bakanlığı tarafından yetkilendirilmiş kurumlardır ve sürücü belgesi haricinde başka bir iş veya aracılık yapamazlar. Mağdur şikâyeti durumunda kapatma ve ruhsatlarının iptali sebebidir.
Sosyal medya üzerinde GSM numarası vererek kurs ve sınava gerek kalmadan alabilirsiniz tarzındaki reklamlar ile karşılaşmaktayız. Unutmayın size istediğiniz her olumlu cevabı veren bu sahtekârlar sizden istedikleri parayı aldıkları an itibari ile telefonlarını kapatmaktadırlar. (Paralarını kaptıran arkadaşlar kayıt olmak için gelince öğreniyoruz.)
İşinize veya evinize yakın bir yetkili Src kursu tercih etmeniz, düzenli bir eğitim ve başarının yoludur.
Src Belgesi Kursuna Kayıt Olmak İçin Gerekli Belgeler
Nüfus Cüzdanı
Sürücü belgesi
Öğrenim Belgesi (Diploma, öğrenci belgesi, çıkış belgesi, tasdikname) 2008 yılı sonrası belgelere edevlet üzerinden ulaşabilirsiniz.
1 Adet Biyometrik Fotoğraf
Adli Sicil Kaydı Örneği (E-Devlet)
Yabancı Uyruklu Şahıslar İçin;
1 Adet Biyometrik Fotoğraf (son 6 ay içerisinde çekilmiş olmalı)
Öğrenim Belgesinin Noter Tasdikli Türkçe Tercümesi
Pasaportun Noter Tasdikli Türkçe Tercümesi
İkamet Tezkeresi
Oturma İzni
Çalışma İzni
Adli Sicil Kaydı Edevlet veya adliyeden olmalıdır)
Src Belgesi Kursuna Kayıt Sonrası Aşamalar
Src belgesi kursuna kayıt olan aday kursun eğitim takvimine göre eğitimlerini tamamlar ve sonrasında, Eğitim kurumunda yurtiçinde yolcu taşıması yapmak için 36 saat, uluslararası yolcu taşıması için 41 saat eğitimi tamamlamanız şarttır. SRC eğitimi biten sürücüler mesleki yeterlilik sınavlarında en az 70 puan almaları gereklidir. SRC sınavlarında yanlış sorular doğru soruları götürmez.
Ulaşım Sektörü Şoförlerinin Çalışma Koşulları Hakkında yapılan bir araştırma Aşağıda Sunulmuştur.
“TÜRKİYE’DEKİ UZUN YOL ŞOFÖRLERİNİN ÇALIŞMA KOŞULLARI
ÜZERİNE BİR ARAŞTIRMA”
“Doç.Dr. Emel İslamoğlu
Sakarya Üniversitesi, Siyasal Bilgiler Fakültesi, Çalışma Ekonomisi ve Endüstri İlişkileri
Doç.Dr.Sinem Yıldırım alp
Sakarya Üniversitesi, Siyasal Bilgiler Fakültesi, Çalışma Ekonomisi ve Endüstri İlişkileri
Öğr.Gör. Dilay Güvenç
Kocaeli Üniversitesi, Kandıra Meslek Yüksekokulu
Dünyada günden güne gelişen lojistik sektörü, Türkiye’de de özellikle son yıllarda büyük önem
Kazanmıştır. Bu sektör kendine has özellikleri ile emek yoğun bir sektör olup uzun yol şoförleri yoğun olarak
Çalışmaktadır. Uzun yol şoförlerinin tehlikeli ve zor çalışma koşulları altında çalıştığı bilinmektedir. Bu
Çalışma ile Türkiye’deki uzun yol şoförlerinin çalışma koşullarını incelemek ve yaşadıkları sorunların
Nedenlerini ortaya koymak amaçlanmıştır. Bu amaçla 28 uzun yol şoförü ile mülakat yapılmıştır. Araştırma
Neticesinde; uzun yol şoförlerinin çalışma süreleri, iş güvencesi, iş kazası ve meslek hastalıkları ve ücretler
Konusunda önemli sorunlar yaşadıkları tespit edilmiştir. Ayrıca bu sorunların en önemli nedenlerinin;
Yöneticilerin eğitimsizliği, yasaların yeterince bilinmemesi ve denetim eksikliğinden kaynaklandığı
Görülmüştür.
Dünyada günden güne gelişen lojistik sektörü, Türkiye’de de özellikle 1990’lı yıllarda
atılıma geçmiştir. Lojiktik kavramı ülkemizde önce ihracat ve ithalat ile sonra da büyük ölçekli
perakendecilik ve elektronik ticaret birlikte iyice önem kazanmıştır.
Bu sektör kendine has özellikleri ile emek yoğun bir sektör olup uzun yol şoförleri yoğun olarak çalışmaktadır.
Tüm hizmet dallarında olduğu gibi taşıma işlerin de de insan kaynağı çok önemlidir ve hizmetin
kalitesine doğrudan etki etmektedir. Taşıma hizmeti veren uzun yol şoförleri dünyanın en tehlikeli
işlerinden birini yapmakta, kendilerine emanet edilen haylice yüklü değerleri yerlerine
ulaştırmakta, çok pahalı araçlar üzerlerine zimmetlenmekte ve büyük sorumluluklar
üstlenmektedirler.
Ayrıca uzun yol şoförlerinin çalışma sürelerinin uzun olduğu, izin günlerinin
olmadığı, ücretlerinin düşük olduğu ve birçok meslek hastalığına yakalanma riski altında olduğu
bilinmektedir.
Çalışma, çok tehlikeli bir ortam olan trafikte gerçekleşmekte, olası kazalar, birçok
İnsanın hayatına mal olabilmektedir. Tehlikeli madde taşırken yapılan kazalar da birçok insanın
ve çevrenin zarar görmesine yol açmaktadır. Bu yüzden tehlikeli ve zor çalışma koşulları olan
uzun yol şoförlerinin çalışma hayatına dair yaşadıkları sorunların ortaya konması hem şoförler
açısından hem de lojistik sektörünün geleceği açısından büyük önem taşımaktadır.
İşte bu noktadan hareketle bu çalışma ile Türkiye’deki uzun yol şoförlerinin çalışma
koşullarını incelemek ve yaşadıkları sorunların nedenlerini ortaya koymak amaçlanmıştır.
Bu amaçla Türkiye genelinde uzun yol şoförü olarak çalışan 28 kişi ile yarı yapılandırılmış mülakat
tekniği kullanılarak görüşmeler yapılmıştır. Bu çalışmada öncelikle uzun yol şoförleri ve çalışma
koşulları ile ilgili teorik altyapı incelenecek, daha sonra alan araştırması sonuçları analiz
edilecektir.
1.Uzun Yol Şoförleri ve Çalışma Koşulları
Taşımacı, Taşımacı yetki belgesine sahip olan ve kendi nam ve hesabına taşımayı bir
ücret karşılığı üstlenen gerçek veya tüzel kişidir.
Taşımacı, yolcuların sağlıklı, rahat ve güvenli bir yolculuk yapmasını sağlayacak tedbirleri almak, yolcu ve eşyayı taahhüt ettiği yere kadar götürmekle yükümlüdür.
Taşıma işleri ticari işletme faaliyetidir (Resmi Gazete, 2003). Karayolu
taşımacılık faaliyetlerinde (yönetmelik kapsamındaki faaliyetlerde) bulunan çalışan/ çalıştırılan
şoförlerin; ilgili mevzuatın öngördüğü mesleki yeterlilik belgesine sahip olmaları, büyük otobüs
kullananlarının 26 yaşından gün almış olmaları, 66 yaşından gün almamış olmaları, tehlikeli
madde taşıyan taşıtları kullananlarının, ilgili mevzuatın öngördüğü eğitimi aldığını gösteren
belgeye sahip olmaları, uyuşturucu, silah, insan ve gümrük kaçakçılığı ile terör suçlarından dolayı
hürriyeti bağlayıcı ceza almamış olmaları, şoförlük mesleği bakımından bedeni ve psiko-teknik
açıdan sağlıklı olduklarını gösteren bir sağlık raporunu, yetkili sağlık kuruluşlarından her beş
yılda bir almaları, şarttır (Resmî Gazete, 2018)
Uzun yol şoförleri zorlu çalışma koşullarını sahiptir. Öncelikle şoförleri çalıştıran yetki
belgesi sahipleri, çalışma ve dinlenme süreleri bakımından 20/7/1999 tarihli ve 4411 sayılı
Kanunla katılması uygun bulunan Uluslararası Karayolu Taşımacılığı Yapan Taşıtlarda Çalışan
Personelin Çalışmalarına İlişkin Avrupa Anlaşması (AETR) ile 13/10/1997 tarihli ve 23053
mükerrer sayılı Resmi Gazete’mde yayımlanan Karayolları Trafik Yönetmeliği hükümleri ve ilgili
diğer mevzuatlara uymak zorundadırlar (Dönmez, 2009: 122).
Ticari amaçla yük taşımacılığı yapan ve azami ağırlığı 3,5 tonu geçen araçların şoförleri ile ticari amaçla yolcu taşımacılığı yapan ve taşıma kapasitesi şoför dahil 9 kişiyi geçen araçların şoförlerinin 24 saatlik herhangi bir süre içerisinde; toplam olarak 9 saatten ve devamlı olarak 4,5 saatten fazla araç sürmeleri yasaktır.
Bu şoförlerin en fazla 6 günlük araç kullanma süresinden sonra 1 günlük hafta tatilini kullanmak
zorundadırlar.
Düzenli seferler haricindeki uluslararası yolcu taşımacılığı söz konusu olduğunda şoförler 12 gün süreyle araç kullanabilirler, araç kullanma süresinden sonra 2 günlük hafta tatilini kullanmak zorundadırlar.
Şoförler her 24 saat içerisinde 11 saat kesintisiz dinlenmelidir.
Günlük dinlenme süresi, yataklı ve yapılışlarında özel dinlenme yeri olan araçlar ile şoförün rahat
uyuyabileceği şekilde bölümleri bulunan araçlarda, araçlar park yerinde, garajda veya yerleşim
yerleri dışındaki karayollarında platform dışında park edilip gerekli tedbirler alınarak geçirilebilir
(İçen, 2013). Uzun yol şoförlerinin hakları içerisinde yer alan bir başka husus ise, fazla mesai
durumudur.
Yurt içi uzun yol şoförleri için fazla çalışılan süreler bir takım delillerle (yazılı belge
veya tanık göstererek) ispatlanabilmektedir.
Fakat burada esas belirleyici unsur takometre kayıtlarıdır ve takometre kayıtları incelenerek fazla çalışma yapılıp yapılmadığı hesaplanabilir.
Yurt dışı şoförleri fazla mesai ve fazla çalışma yaptıklarına ilişkin yazılı belge sunmalıdırlar.
Bu kişiler için tanık gösterme yoluyla fazla mesai yaptıklarının ispatı söz konusu olmamaktadır.
Yurtiçi uzun yol şoförleri hafta tatili, ulusal veya dini bayramlar ve genel tatillerde çalıştıklarına ilişkin
durumu yazılı deliller ya da tanıklarla kanıtlayabilirler.
Yurt dışı uzun yol şoförlerinin bayram ve resmi tatillerdeki çalışmaları ile ilgili olarak ise, yurtdışı çıkış ve giriş süreleri göz önüne alınarak hesaplama yapılmalıdır (Çelik, 2016).
Şoförler çalışmaları esnasında sağlık ve güvenlik tehlikeleri ile karşı karşıya kalmaktadırlar.
Bu tehlikeler; stres, şiddet, gürültü, titreşim, yalnız çalışma, yorgun ve uykusuz halde araç kullanma ve alkollü araç kullanma olarak görülmektedir. Taşımacılık sektöründe çalışan şoförler için işle ilgili stres; önemi artan bir sağlık ve güvenlik konusudur.
Taşımacılık işinin doğası gereği; iş yetiştirme baskısı, uzun çalışma süreleri, yetersiz ücret, aşırı iş yükü, monotonluk, organize olamama, düşük statüde çalışma, işte gelecek kaygısı, işe müdahale edilmesi, sosyal hayata zaman ayıramama, kişisel faktörler (sinirlilik, sabırsızlık, sağlık faktörleri vb.) ve çevresel faktörler (ulaşım problemleri vb.) de çalışanları olumsuz şekilde etkilemektedir.
Şoförler, çalışmaları esnasında şiddet ve baskı ile karşı karşıya kalabilirler.
Bunlar; fiziksel şiddet, istemli zarar verme davranışını içeren saldırı, suiistimal, taciz ve zorbalığı içeren psikolojik şiddet, tehdit ve kötü muamele olarak karşımıza çıkmaktadır. Şoförler çoğunlukla hırsızlık, gasp gibi suçlardan kaynaklanan şiddet tipine maruz kalırlar.
Bununla birlikte çalışma esnasında terör, eylem, çatışma gibi toplumsal olaylar neticesinde de toplu şiddete maruz kalabilirler. Şoförlerin yalnız çalışması da şiddete uğrama olasılıklarını arttıran bir durumdur. Gürültü de şoförleri etkileyen bir diğer sorundur. Taşıtlarda; motor ve aksamı, egzoz sistemi bağlantıları, fanlar, vites kutusu dişlileri gibi dönen tüm aksamlar, frenleme hareketleri, şasi ve kaporta, tekerlerin yol ile teması, taşıtın hareketi esnasında hava ile sürtünmesi, çevredeki diğer sesler belli başlı gürültü kaynaklarıdır.
Gürültünün şiddetinde aracın yaşı, teknolojisi de önemlidir. Gürültünün insanlar üzerinde fizyolojik ve psikolojik etkileri vardır. Şoförler çalışmaları esnasında titreşime de maruz kalırlar. Araçlar hareket halindeyken hem hava hem de yol ile arasında sürtünme oluştuğu için bir miktar titreşim olması normaldir. Bununla birlikte titreşime uzun süre ve fazla miktarda maruz kalmak çeşitli rahatsızlıklara yol açar.
Şoförler genellikle yalnız çalışıyor olmaları nedeniyle bazı tehlikelere maruz kalmaktadırlar. Yalnız çalışma sonucu, acil durumlarda veya şoförün yaralandığı, hastalandığı durumlarda kendisine o an için yardım edebilecek birisini bulamayabilirler.
Yorgun ve uykusuz halde araç kullanma da şoförlerin önemli sıkıntılarındandır.
Kazaların birçoğu yorgunluk halinde araç kullanmaktan kaynaklanmaktadır.
Ayrıca ölümlü trafik kazalarında alkollü araç kullanma da büyük rol oynamaktadır (Karaman ve diğ., 2016).
Uzun yol şoförlerinin ücretleri de önemli konulardandır. Ülke içinde taşımacılık işinde çalışan tır şoförlerinin ücretleri taraflar arasında temel ücret olarak kararlaştırılabileceği gibi, sabit ücrete ilave olarak sefer sayısına ya da kat edilen kilometre başına ödenen prim şeklinde gerçekleşebilmektedir. Uluslararası alanda çalışan tır şoförlerinin ücretleri genelde asgari ücret ve sefere bağlı prim esasına göre belirlenmektedir. Bazı işveren uygulamalarında ise garanti ücret olarak adlandırılan asgari ücret ödenmeyip, sadece sefere bağlı prim ödemesi yapılmaktadır. Bu ihtimalde de tır şoförünün ücreti salt sefer primlerinden oluşur. Sefer primi, uygulamada harcırah olarak adlandırılmakta ve gidilen ülkeye göre değişkenlik gösterebilmekledir. Sözü edilen sefer primi, yol geçiş ücretleri ve diğer masraflar için verilen, Türkiye’ye dönüşte belge karşılığı kapatılan avanstan farklı olup, tamamen işçiye ödenen ücret niteliğindedir. Yerleşik Yargıtay kararlarında da uluslararası alanda faaliyet gösteren tır şoförlerinin yasal asgari ücretle çalışmayacağı kabul edilmektedir (Karaman ve diğ., 2016).
1.2.Uzun Yol Şoförlerinin Çalışma Koşullarına İlişkin Bir Araştırma
1.2.1. Araştırmanın Amacı, Kapsamı ve Yöntemi
Lojistik sektörünün görünmez kahramanları uzun yol şoförleri sürekli tehlike ve ağır çalışma koşulları altında çalışırken maalesef hak ettikleri değeri bulamamaktadır. Uzun yol şoförleri, özellikle karayolu taşımacılığının avantajları dolayısıyla çok tercih edilmesinden ve vasıf gerektiren bir iş olmadığından dolayı, eğitim ve vasıf seviyesi düşük ve piyasada iş bulabilme şansı zayıf olan kişiler için önemli bir istihdam alanı oluşturmaya başlamıştır. Bu çalışmanın amacı, uzun yol şoförlerinin çalışma koşullarını ve yaşadıkları sorunları ortaya koymaktır. Araştırmada Türkiye genelinde uzun yol şoförü olarak çalışan 28 çalışanla yarı yapılandırılmış derinlemesine mülakat tekniği kullanılarak görüşmeler yapılmıştır.
Mülakatlardan elde edilen verileri yorumlayabilmek için içerik analizi yöntemi kullanılmıştır.
Bu amaçla toplanan verileri ifade eden temalar ve bu temalara bağlı olarak alt temalar belirlenmiştir.
1.2.2. Araştırmanın Bulguları
Bu bölümde öncelikli olarak uzun yol şoförlerinin yaş, eğitim durumu, medeni durum, meslekteki çalışma süreleri ve toplam aylık geliri ile ilgili hakkındaki bulgulara yer verilecektir.
Daha sonra uzun yol şoförlerinin çalışma şartları; ücretleri, çalışma süreleri, iş güvenceleri ve iş
kazaları ve meslek hastalıkları ekseninde incelenecektir.
1.2.2.1. Demografik ve Sosyo-Ekonomik Özellikleri ile İlgili Bulgular
Araştırmada öncelikli olarak uzun yol şoförlerinin temel özellikleri ve hane yapılarına
ilişkin bilgiler elde etmek amaçlı sorular sorulmuştur.
Tablo 1. Katılımcıların Genel Özellikleri
Sayı Yüzde
Yaş
20-30 8 28,57
31-40 14 50
41 ve üstü 6 21,42
Eğitim Durumu
İlkokul 6 21,42
Ortaokul 10 35,71
Lise 8 28,57
Üniversite 4 14,28
Medeni Durum
Evli 20 71,42
Bekar 7 27
Boşanmış 1 3,57
Meslekteki Çalışma Süreleri
0-9 YIL 13 46,42
10-19 YIL 11 39,28
20 yıl ve üzeri 4 14,28
Toplam Aylık Geliri
1500- 3000 9 32,14
3000- 4500 14 50
4500 ve üzeri 5 17,85
Yapılan mülakatlar doğrultusunda uzun yol şoförlerinin yaş aralığı incelendiğinde; katılımcıların yarısının 31-40 aralığında olduğu görülmektedir. Katılımcılarda gençlerin oranını oldukça düşüktür. Araştırma kapsamında şoförlerin eğitim durumlarına bakıldığında; büyük bir çoğunluğunun düşük eğitimli olduğu gözlemlenmektedir. Yapılan işin vasıf gerektirmemesi bu sonucun en önemli nedenlerindendir. Uzun yol şoförlerinin medeni durumuna incelendiğinde ise; büyük çoğunluğunun evli olduğu görülmektedir. Uzun yol şoförlerinin meslekteki çalışma sürelerine bakıldığında; yaklaşık yarısının meslekteki ilk on yılı içinde olduğu ortaya çıkmaktadır.
Uzun yol şoförlerinin toplam aylık geliri incelendiğinde ise; Türkiye şartlarına oldukça iyi olduğu
görülmektedir.
(i) 1.2.2.2. Çalışma Koşulları ile İlgili Bulgular
Uzun yol şoförlerinin çalışma koşullarını belirlemek amacıyla yapılan mülakatlara uygulanan içerik analizi sonucu; çalışma koşulları ile ilgili dört tema ortaya çıkmıştır. Aşağıda bu temalar incelenecektir.
Tema 1: Ücret
Uzun yol şoförlerinin yarısından çoğu aldıkları ücretten tatmin olmadıklarını, hak ettikleri ücretin bu olmadığını beyan etmişlerdir.
Uzun yol şoförleri, uzun ve düzensiz olan çalışma saatlerinin getirmiş olduğu zorluk, yorucu çalışma koşulları, yüklerini sağlam bir şekilde ve zamanında yetiştirme sorumluluğunun vermiş olduğu stres ve profesyonellikten uzak insanlarla çalışmak zorunda oldukları için sürekli baskı altında kalmaları nedeniyle ücretlerinin daha yüksek olmaları gerektiğini belirtmişlerdir. Görüşme yapılan şoförler, tehlikeli çalışma koşulunun karşılığının bu olmaması gerektiğini ifade etmişlerdir. Ayrıca ailelerinden çoğu zaman uzak kaldıklarını ve bunun da bir bedeli olmalı düşüncesiyle aldıkları ücretleri yeterli bulmamışlardır.
Yine uzun yol şoförleri hayatlarının çoğunu yolda geçirdiğinden dolayı yemek ihtiyaçlarını sürekli dışarıdan karşılamak zorundadırlar ve bu durum önemli bir harcamaya yol açmaktadır.
Bu durumda uzun yol şoförlerinin daha yüksek ücret isteme nedenleri arasındadır.
Kendi hayatlarından büyük fedakarlık yapan uzun yol şoförlerinin kendilerini bekleyen aile fertlerine daha iyi yaşam koşulları sunabilmek adına aldıkları ücretleri yeteriz bulmaktadırlar.
Görüşmeye katılan şoförlerinin çoğunluğu daha iyi bir ücret ve daha iyi çalışma saatlerinin sunulduğu bir iş buldukları taktirde işleri değiştirmek istediklerini ifade etmişlerdir. Uzun yol şoförleri aileleriyle daha uzun zaman geçirmek ve akşam evlerinde olmak istediklerini belirtmişlerdir.
Tablo 2. Uzun Yol Şoförlerinin Ücretleri Hakkındaki İfadeleri M1 Hayır, tatmin etmiyor. Değiştiririm yine aynı işi yaparım ama en az 3500 liraya.
M5 Ben Avrupa’da her gittiğimde 3- 4 ay kalan birisiyim.
Bu süreyi de sürekli olarak kabin içerisinde geçirmekteyim. Aldığım ücret aracımın arkasına taktığım römork başıdır. Ve bazı sorunlar (araç arızası, evrakta ve yükte oluşan problemler vb.) bizim zaman kaybetmemize ve kazancımızın düşmesine neden olur. O yüzden yaptığımız iş ve aldığımız sorumluluğa göre aldığımız ücret düşüktür. Tatbikî değiştiririm.
Koşullar ise ücret, sosyal imkanlar, yeni ve bakımlı araç vb. M8 Adil, hak ettiğim bir ücret değil. Daha iyi bir ücret için değiştirebilirim.
M9 Hayır, tatmin etmiyor şuan.
Önce çalışma ortamı ve sonra ücret koşulları için değiştiririm.
M11 Yaptığım işin karşılığında hayır. İzin ve ücret iyi ise işimi değiştirebilirim.
M12 Yolda yemek masrafı olduğu için tatminkâr değil. Öncelikle iyi bir ücrete herkes tamam der ikinci olarak düzenli saat ve düzenli haftalık çalışma günleri için işimi değiştirebilirim.
M13 Öldürmüyor, Düşünmeden değiştiririm, çalıştığım iş yerinde ayın 5 i akşam 4 olmadan maaşım yatıyor ancak çalışma saatleri çok uzun profesyonellikten ve inovasyondan uzak insanlarla beraber çalıştığım için daha uzman bir kadroda görev almak ve daha az çalışma saatleri olursa ücreti çokta düşünmeden işimi değiştirim.
M14 Piyasa şartlarına göre normal diye biliriz ama işimizin risklerine göre bence az. Daha iyi bir ücret için her zaman.
M16 Şu Türkiye şartlarında bu ücret tatmin etmiyor tabi ki. Daha iyi bir yaşam koşulları sunan bir teklif için değiştiririm.
Çalışma saatleri, ücret tabi ücret şu an daha ön planda okuyan iki tane talebemiz var ev kira, şehir dışında okuyan çocuğum var onun da kirası derken geçinemiyoruz tabi ki.
M17 Hak ettiğimiz ücret bu değil bence yani yapılan hizmet asgari ücretle çalışıyoruz yol harcıyla birlikte 2000 2200 civarında gelirimiz var. Tabi ki de ücret konusunda zaten yorucu bir çalışmamız var her ne kadar fazla çalışmasak da yorucu çalışıyoruz.
M21 Tatmin etmiyor. İşimi evimde daha uzun kalabilmek için değiştirebilirim.
M22 Ücretler düşük ama çalışmak zorunda kaldığımız için mecburen yapıyorum. Çalışma şartları ve ücret daha iyi olursa is değişikliğini yaparım.
M25 Hiç tatmin etmiyor adil bir ücret almıyoruz tabi ki de işimiz çok tehlikeli ve zor. Evet, hiç düşünmeden değiştiririm.
M26 Etmiyor, Evimde olduktan sonra 2.750 ₺ yeter ama malum o şartlarda iş yok.
M27 Hayır, en az maaş 2,500 olması lazım, Başka bir iş yapmayı düşünmüyorum çünkü beceremem.
Tema 2: Çalışma Süreleri Uzun yol şoförlerinin çalışma süreleri incelendiğinde; büyük bir bölümünün düzensiz çalışma sürelerine ve izin günlerine vurgu yaptıkları görülmüştür. Uzun yol şoförlerinin çalışma sürelerine bakıldığında; ILO tarafından belirlenen günlük çalışma sürelerinin fazlasıyla aşıldığı
gözlemlenmiştir.
Bazı durumlarda AETR Konvansiyonuna göre toplam 9 saat olarak belirlenen araç kullanma süresi 2,5 katına kadar aşılmış, yemek ve lavabo ihtiyaçları dışında uyku ve dinlenme ihtiyacından feragat ederek 22 saate ulaşmış çalışma süreleri olduğu görülmüştür.
Uzun saatler çalışmalarının nedenlerine bakıldığı zaman; işveren tarafından yükü yetiştirme baskısı ve
daha çok sefer yapma baskısı olduğu belirtilmiştir.
Mülakat yapılan uzun yol şoförleri arasında haftalık izin günlerini dahi kullanamadıklarını ve 7/24 çalıştıklarını dile getirenler olmuştur.
İzin kullandıklarında bile izinlerini araçların iş durumuna göre ayarlamak zorunda kalan şoförlerin, izin kullanabildikleri zaman çoğunlukla aileleriyle birlikte vakit geçirebilmek adına verimli olarak dinlenmeleri söz konusu değildir.
Tablo 30: Uzun Yol Şoförlerinin Çalışma Süreleri Hakkındaki İfadeleri
M1 Sabah 5’te evden çıkar akşam ya nasip. Eve gelemediğim bile oldu. Öyle günlerimiz yok. Bayramlarda bile çalışırız.
Hayır, etkin kullanamıyorum.
M5 bize teslim edilen o aracın koltuğuna oturduğumuz andan itibaren başlar ve firmamızın bize verdiği tatile kadardır.
Yani bu meslekte zaman kavramı yoktur. Bahsettiğim gibi bu meslekte Türkiye şartlarında resmi tatillerde de çalışmaya devam ederiz tatil yoktur sadece vize veya oturum bittiğin de, vize alınana kadar ne kadar tatil yaparsak yaparız sonrasında marşa basmaya devam ederiz. Sürekli araç kabininde kaldığımız ev ortamı görmediğimiz için dinlenme olasılığımız çok düşük oluyor.
M6 24saat çalışıyorum.
Tatilim yok. Dinlenme sürelerini etkin kullanamıyorum.
M8 24 saat esası. Tatillerim yok denecek kadar az. Bazen dinlenme sürelerimi etkin kullandığım oluyor.
M9 Gece boyu çalışıyorum. Haftada 1 gün ve resmî tatiller. Tatil günlerimi etkin kullanıyorum bazen kısıtlı olabiliyor.
M11 7/24 çalışıyorum. Tırcının izini olmaz. Dinlenme sürelerimi etkin kullanamıyorum.
M12 6 gün çalışıyorum, minimum günlük 18 saat. Çoğu zaman bayram tatilleri yarım geçiyor pazar günleri zaman zaman yolda olduğumda olabiliyor. Maalesef çalışma hayatımız çok düzensiz.
M15 Çalışma saatlerimiz belirli değil, yeri geliyor 12 saat, yeri geliyor 18 saat, yeri geliyor 22 saat çalıştığımı biliyorum.
Dinlenme süreleri yükün durumuna göre oluyor belirli bir dinlenme saatim yok. Haftalık izin günümü pazar günü öğleden sonra olarak kullanabiliyorum.
M16 Tam saat olarak bir şey diyemem. Mesela şöyle bir örnek vereyim sana dün gece 1.30 da çıktım hala çalışıyorum 12 saatin aşağısına inmiyor genel olarak. Hafta sonları iki haftada bir hafta sonları bulunabiliyorum o da pazarları.
Standart değil bazen onu da yapamıyorum. İki ayda bir, bir hafta tatilimiz var. Denk geldikçe kullanabiliyorum.
M18 Yurt içinde belirli çalışma süresi yok, yurt dışında kurallara uymak zorundasın. Yurt dışında kurallara göre 9 saat çalışıyoruz. Resmi tatil desen yok, Pazar desen yok. Dinlenme sürelerini de pek etkin kullanamıyorum.
M20 Sabah 6 akşam 8. Dini bayramlarda seçimlerde bide iş olmadığı zamanlarda iznim oluyor. Yoksa pazar bile çalışıyoruz.
M22 Bursa’dan yükü yükleyip neresi olursa fark etmez mali yerine teslim etmek. İşin durumuna göre dinlenme günlerim belli oluyor. Bazen hafta içi bazen hafta sonu belli olmuyor. Sadece dini bayramlarda çalışmıyorum onun haricinde resmî tatil günlerinde iş olursa devam ediyorum. Mümkün olduğunca etkin kullanıyorum.
M23 Günde 15 saat çalışıyorum. İzin günüm yok. İznim oldukça bazen etkin kullanabiliyorum.
M25 Günde 12 saat minimum çalışıyorum. 2 haftada bir gün izin yapıyorum, resmi tatil izinlerine gelince yalnız bayram izinlerim mevcut.
Hayır, etkin kullanamıyorum.
M26 Süre falan yok hep yol gidiyoruz. İzin günü mü öyle bir şey yok bizde, müdürlerimiz sağ olsun onlar bizim yerimize dinleniyorlar…
M27 Çalışma saatlerine 7/24 diye biliriz. İzinlerim eh işte fazla olmuyor. Çocuklarımla zaman geçiriyorum.
M28 Çalışma saatimiz sabah 8 de 8.30 da başlarız bitiş saati belli değil yükün durumuna göre işin durumuna göre biter.
Haftalık iznimiz hafta sonu oluyor o da iş yoğunluğuna göre ya cumartesi dinlenirsin ya da pazar günü dinlenirsin çokta dinlenemiyorsun zaten.
Valla istirahatten başka bir şey yapamıyorum.
Tema 3: İş Güvencesi Araştırma sonuçlarına göre mülakata katılanların yarısına yakını iş güvencelerinin olmadığını belirtmişlerdir.
Uzun yol şoförleri vasıf sahibi olmadıkları için bu duruma göz yumduklarını ve işlerinin devamının patronun insafına kaldığını ifade etmişlerdir.
Sektörde kendini geliştirmiş firmaların olmaması ve işverenlerin birçoğunda yönetici vasfının olmaması bu konudaki en önemli etkenler arasında görülmektedir.
Tablo 31: Uzun Yol Şoförlerinin İş Güvenceleri Hakkındaki İfadeleri
M1 Düşünmüyorum.
Çünkü artık herkes şoför anında bulurlar birini yerime.
M4 İş güvencem olduğunu düşünmüyorum sonuçta özel sektör
M5 Türkiye şartlarında iş güvencesi diye bir şey yoktur. İyi bir şey yaptığınızda karşılığını alır ve almazsınız ama hata yaptığınızda cezalandırılır hatta direkt olarak isinize son verilir yani af yoktur.
M10 bu meslekte çalışma niyetinde olan birinin boş kalacağına inanmıyorum
M11 hayır, patronun işine gelmediği zaman güle güle
M12 hayır düşünmüyorum
M13 hayır, çünkü sektörde bu konuda daha kendini geliştirmiş firma ve çalışan yok SSK’dan başka güvencemde yok
M14 Hiçbir işin güvencesi olmaz yıllarını verirsin özverili şekilde çalışırsın ufak bir hata ya da kusurda işinden ederler ya da amirlerin gazabına uğrarız.
M21 Elin adamı bellimi olur işi bırak der geçer gider.
M25 hayır, bugün hastalansak yarın kapıya koyarlar.
M28 İş güvencesi yokta desem var da desem yani yarı yarıya bende emin değilim.
Tema 4: İş Kazası ve Meslek Hastalığı Araştırma sonuçlarına göre mülakata katılan uzun yol şoförlerinin büyük bir çoğunluğu hayatında en az bir kez iş kazası veya meslek hastalığı yaşamışlardır. Uzun yol şoförlerinin ifadelerine bakıldığında; çoğunda sürekli oturmaktan kaynaklı bel ve sırt
Ağrıları, sürekli direksiyon başında olmaktan dolayı boyun ve kol ağrıları olduğu görülmüştür.
Sürekli oturmaktan yaşadıkları diğer sorunlar ise hemoroit (basur), kıl dönmesi ve kalp ve damar hastalıklarıdır. Ayrıca sürekli araç içinde kalmaktan ve yalnızlıktan dolayı psikoloji sorunlar yaşadıkları da ortaya çıkmıştır. Üzerlerindeki iş yetiştirme baskısının, trafik koşullarının neden olduğu stresin de kendilerini olumsuz yönde etkilediğini ifade etmişlerdir. Uyku düzensizlikleri ve gece boyu çalışmaları sonucunda tansiyon hastalığına yakalananların olduğu tespit edilmiştir.
Sürekli sağlıksız beslenme sonucu insülin hastası olanlar da söz konusudur. Görüşülen kişilerin önemli bir kısmı trafik kazası atlattığını ama kalıcı bir hasarlarının olmadığını ifade etmişlerdir.
Tablo 32: Uzun Yol Şoförlerinin İş Kazası ve Meslek Hastalığı Hakkındaki İfadeleri
M1 Bel ağrısı çekiyorum sürekli şoför koltuğunda oturmaktan dolayı
M2 Prostat sorunum oldu
M6 6 kere trafik kazası, 3’ünde şarampole yuvarlandık yaşıyoruz çok şükür
M10 evet, sırtımda 2 yerde fibrozit var
M11 Kalp ve damar hastalıkları boyun kireçlenmesi
M12 Çok şükür bel ağrısı ve sinir bozukluğundan başka hastalık olmadı
M13 Bel ağrısı uykusuzluk ekstra stres yıpratıyor
M14 ben yaşamadım ama akaryakıt sektöründe bazı arkadaşların akciğer yetmezliği ne yakalandığını duydum.
M15 Yaşadım stres ve sinirsel bir düşme yaşadım, kişilik bozukluğu oluştu.
M16 Kaza geçirdim ama kalıcı bir şey olmadı. Bel ağrıları zaten şoför milletinin olmazsa olmazı.
M19 Klasik, bel ve sırt ağrılarım var.
M20 Yaşıyoruz illaki kıl dönmesi ameliyatı oldum hemoroit var.
M23 Kalp krizi stres yakın zamanda şizofren tanısı
M26 Hemoroit hastalığına yakalandım yani bir nevi basur hep oturmaktan dolayı.
M28 yok, geçirmedim var sürekli omuz ağrım var sadece.
- Sonuç
Tüm dünyada günden güne gelişen taşımacılık sektörü, Türkiye’de önemi gittikçe artan
Sektörler arasındadır.
Ancak ülkemizin konumu ve olanakları sayesinde daha bir noktaya gelebilecek olan taşımacılık sektörü, yapılan yanlışlar ve yetkili kişilerin yeterince önem vermemesi yüzünden çok fazla gelişim gösterememiştir.
Uzun yol şoförlerinin çalışma koşullarını ve sorunlarını ortaya koymak amacıyla yapılan
araştırmanın neticesinde; uzun yol şoförlerinin çalışma süreleri, iş güvencesi, iş kazası ve meslek
hastalıkları ve ücretler konusunda önemli sorunlar yaşadıkları tespit edilmiştir.
Yöneticilerin eğitimsizliği nasıl yöneteceğinden bir haber olmaları, yasa ve kanunları yeterince iyi bilmemeleri ve haksız rekabet koşulları altında rekabet etmeleri uzun yol şoförleri için kötü çalışma
koşullarının en önemli nedenleri arasındadır. Bu yüzden öncelikle yöneticiler olmak üzere uzun yol şoförlere ciddi bir eğitim verilmesi gerekmektedir.
Ayrıca bu sorunların en önemli nedenlerinin; yasal düzenlemelerin yetersiz olması, mevcut yasaların yeterince bilinmemesi ve denetim eksikliğinden kaynaklandığı görülmüştür.
Bu yüzden caydırıcı yasal düzenlemeler yapılması ve denetim eksikliğinin giderilmesi önemlidir.
Devletin taşımacılık sektörüne gerekli önemi vermediği açıktır. Sektörde çalışma süreleri, iş güvencesi, ücret ve iş sağlığı ve güvenliği konularında çalışanların haklarını korumaya ve geliştirmeye yönelik düzenlemelerin bir an önce hayata geçirilmesi elzemdir.
Kaynaklar
Çelik, H. İ. (2016), Uzun Yol Şoförlerinin Hakları, http://www.halilibrahimcelik.av.tr/uzun-yolsoforlerinin-haklari/ (Erişim Tarihi: 01.08.2018).
Doğan, A. (2014). Karayolu Yük Taşımacılığı. İstanbul: Beta Basım.
İçen, P. (2013), Karayolu Taşımacılığında Çalışma ve Dinlenme Süreleri,
http://kbelgesinedir.blogspot.com.tr/ 2013/02/ticariamacla-yuk-tasmaclg-yapan-ve.html,
(Erişim Tarihi: 01.08.2018).
Karaman, E.; B. Ayan; M.C. Yardımcı (2016), Şoförlere Yönelik İş Sağlığı ve Güvenliği,
ÇASGEM (Çalışma ve Sosyal Güvenlik Eğitim ve Araştırma Merkezi) Yayınları, Ankara,
http://casgem.gov.tr/dosyalar/kitap/103/dosya-103-9073.pdf, (Erişim Tarihi: 16.07.2018).
Resmi Gazete (2003), 4925 Sayılı Karayolu Taşıma Kanunu, 10.07.2003, Sayı: 25173,
https://www.yerelnet.org.tr/basvuru_kaynaklari/yy_mevzuati/mevzuat_detay.php?kod=11
85&turu=ka, (Erişim Tarihi: 01.08.2018).
Resmi Gazete (2018), Karayolu Taşıma Yönetmeliği, 08.01.2018, Sayı: 30295,
http://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2018/01/20180108-1.htm (Erişim Tarihi:
01.08.2018).”
Sonuç olarak ülkemizdeki mevcut taşıma sektörünün veya bir diğer adı ile Ulaşım sektörünün,
Yurdumuz ekonomisinin dinamik ve önemli bir parçasıdır,
Nedenine gelince şehir içi ve şehirlerarası ve yanı sıra uluslararası taşımacılığı kapsayan geniş bir alandır.
Ulaşım sektörü, insanların ve malzemelerin güvenli ve zamanında taşınmasını sağlayan ekonominin gidişatında çok önemli bir rol oynar.
Ulaşım sektöründe şoförler ise bu hizmetin temel taşı olarak çok önemlidir.
Şoförler, günlük hayatta baş rolde, her gün milyonlarca kişinin ve tonlarca yükün güvenli ve sağlıklı ulaşmasını sağlarlar.
Bu sorumluluğu üstlenirken yasal gereklilikler ve kanunlara uygun olarak çalışabilmek için şoförlerin mesleki yeterliliği kanıtlayan Src belgesine sahip olmaları zorunludur.
Src belgesi, şoförlerin mesleklerini yasal olarak yapabileceklerini ve trafikte güvenli bir şekilde taşımacılık yapabileceklerini gösterir.
Mesleki yeterlilik belgesi alabilmek için T.C. Millî Eğitim Bakanlığı tarafından yetkilendirilmiş Src kurslarına katılmak, eğitimleri tamamlamak ve sınavını geçmek gerekir.
Baştan sona bütün bu süreç sürücülerin meslek olarak şoförlüğü seçtikten sonra yasal olarak mesleklerini icra edip ulaşım sektörünün düzenli çalışmasını kapsar ve Src mesleki yeterlilik belgesinin önemini ortaya koyar.